Kraina jakiej nie znacie
Okolica
Interesują was spływy kajakowe po Krutyni? Do tej pięknej rzeki jest stąd zaledwie kilka kilometrów. Wycieczki rowerowe, jazda konna, kąpiele w rzece
lub jeziorach, spacery po lesie? Wszystko to jest tutaj na wyciągnięcie ręki.
Również dla zmotoryzowanych znajdą się ciekawe propozycje wycieczek.
Pomogą w tym gospodarze Oberży, którzy poza nieśpiesznym jedzeniem promują także „turystykę łagodną” (zgodnie z zasadami: wolno, cicho, mało, dokładnie
i aktywnie jako przeciwieństwo turystyki masowej stosującej zasadę: szybko, głośno, dużo, powierzchownie).
Kadzidłowo leży w środku rozległej Puszczy Piskiej, w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich (do Mikołajek i Rucianego-Nidy jest stąd po 12 kilometrów, do Mrągowa
i Pisza po 28 km, a do Warszawy około 220 km).
Dowiedz się więcej
Okolica Kadzidłowa
Wioski starowierskie
Choć do 1945 roku teren ten administracyjnie należał do Prus Wschodnich (Niemiec),
to wieś Kadzidłowo założyli w 1832 roku Rosjanie – starowierzy którzy przed prześladowaniami schronili się na dziewiczych terenach nieopodal rzeki Krutyni i wsi Ukta, z dala od ludzi
i cywilizowanego świata. Tu w latach 1830–1832 stworzyli „rosyjską kolonię na Mazurach” – jako pierwsza , nieopodal jeziora Bełdan powstała wieś Onufryjewo, a następnie: Wojnowo –
ich główny ośrodek religijny, Gałkowo, Iwanowo, Kadzidłowo, Mościska, Ładne Pole (Śwignajno), Piaski, Piotrowo-Osiniak i Zameczek. W tej niewielkiej enklawie religijnej istniały trzy klasztory i pięć świątyń.
Do naszych czasów zachował się jedynie klasztor pod wezwaniem Zbawiciela i Trójcy Świętej wzniesiony w roku 1847 nad jeziorem Duś w Wojowie. Klasztor – początkowo męski, od 1884 roku aż do śmierci ostatniej mniszki w roku 2005 żeński, już od początku XX wieku stanowi atrakcję turystyczną. Obecnie ten jedyny w Polsce zespół obejmujący klasztor z molenną, dom zakonny, 2 domy furtialne, bramę, budynki gospodarcze i cmentarz przyklasztorny (całość jest wpisana do rejestru zabytków) znajduje się w rękach prywatnych. Udostępniona do zwiedzania molenna klasztorna jest najstarszą i najlepiej zachowaną w Polsce i posiada ciekawy zbiór ikon.
Z pięciu świątyń starowierskich pozostała jedyna, wzniesiona w 1921 roku w centrum Wojnowa, w miejscu spalonej drewnianej molenny z 1840 roku. Wybudowana z czerwonej cegły, przypomina bardziej kościół ewangelicki niż świątynię starowierską. Interesującą pozostałością po znikającej religii i istotnym elementem krajobrazu kulturowego wyróżniającym ten teren
od pozostałej części Mazur są cmentarze starowierskie. (dwa w Wojnowie, po jednym
w Gałkowie, Iwanowie, Kadzidłowie, Ładnym Polu, Osiniaku i Onufryjewie).
Na początku XX wieku w społeczności starowierców doszło do rozłamu – część z nich (jedinowiercy) powróciła do zreformowanego Kościoła Prawosławnego, i dla ich potrzeb duchownych w 1922 roku została wybudowana w Wojowie cerkiew p.w. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. Jest to bardzo malowniczy budynek pomalowany na biało – niebiesko,
z charakterystycznymi cebulastymi kopułami. Obok niej znajduje się niewielki cmentarz oraz oryginalna murowana plebania, z pękatymi kolumnami zdobiącym wejście i blaszanym, cebulastym zwieńczeniem dachu. Obecnie w budynku tym znajduje się siedziba prawosławnego zakonu żeńskiego. Istotną spuścizną starowierską i wyróżnikiem krajobrazu kulturowego jest także stosunkowo licznie i dobrze zachowane budownictwo drewniane z unikalnymi na Mazurach „rosyjskimi saunami” czyli „bajniami”.
To właśnie te niewielkie małe drewniane domki są – obok budynków sakralnych i cmentarzy – najbardziej charakterystyczną cechą wyróżniającą wsie filiponów od okolicznych wsi. Większość wiosek ma też dobrze zachowane układy przestrzenne – na uwagę zasługuje szczególnie wieś Gałkowo oraz leżące nadal na uboczu niewielkie Kadzidłowo (w którym pozostały jeszcze dwie oryginalne chałupy i cmentarzyk).
Mazurski Park Krajobrazowy
Mazury są jednym z najbardziej popularnych i rozpoznawalnych miejsc w Polsce – znane w kraju i za granicą, prezentowane w setkach albumów, przewodnikach turystycznych, folderach, opisywane w książkach i pokazywane w filmach. O atrakcyjności Mazur zadecydowały dwa czynniki: krajobraz naturalny, czyli w tym wypadku ten, który około 10 tysięcy lat został ukształtowany przez lodowiec – a więc malowniczo sfałdowany teren z licznymi jeziorami oraz krajobraz kulturowy, czyli wszystko to co później stworzyli nasi poprzednicy.
W ten sposób powstały harmonijnie wkomponowane w otaczającą przyrodę malownicze wioski
i miasteczka. Prawie zupełny brak w tym rejonie przemysłu ciężkiego z uciążliwymi zakładami, czyli pewnego rodzaju „zacofanie cywilizacyjne”, które kiedyś było powodem do wstydu, dziś stało się atutem regionu. Właśnie dzięki temu „zacofaniu” krajobraz nie został zbyt mocno zdegradowany. To z kolei sprawiło, że mamy tu bogactwo fauny i flory.
Szczególnie atrakcyjna krajobrazowo i przyrodniczo jest Kraina Wielkich Jezior, w części południowej porośnięta Puszczą Piską, która stanowi największy w Polsce kompleks leśny (prawie 100 tys. hektarów). Nic też dziwnego, że właśnie te tereny postanowiono prawnie chronić. Z propozycją ochrony mazurskiej przyrody wystąpił w latach 60 XX wieku profesor Władysław Szafer. Pomysł ten znalazł zwolenników i w 1977 roku utworzono Mazurski Park Krajobrazowy (MPK) o powierzchni prawie 54 tysięcy hektarów. W celu chronienia najcenniejszych przyrodniczo obszarów na terenie parku utworzono 11 rezerwatów i 18 użytków ekologicznych. Cechą charakterystyczną parku są bardzo duże powierzchnie leśne (29 tys. ha)
i powierzchnie wód śródlądowych (18 tys. ha). Obecnie MPK jest największym parkiem krajobrazowym w Polsce i obejmuje część powiatów: mrągowskiego (gminy Piecki, Mikołajki, Mrągowo), piskiego (gminy Ruciane-Nida, Orzysz i Pisz) i szczycieńskiego (gmina Świętajno).
Zagubione wioski Puszczy Piskiej
Puszcza Piska przez stulecia pozostawała bardzo słabo zaludniona. Początki osadnictwa na tym terenie związane były z eksploatacją lasów – zbieractwem, łowiectwem. Niewielkie osady leśne powstawały głównie w związku z pozyskiwaniem drewna oraz jego przeróbką, ale wraz
z rozpoznaniem złóż surowców mineralnych, zaczęto budować huty szkła czy żelaza w tym największą na Mazurach w Wądołku.
Okres schyłku II wojny światowej oraz okres powojenny obszedł się w sposób wyjątkowo okrutny z mieszkańcami Mazur, w tym także z mieszkańcami osad ukrytych głęboko w puszczy. Ludność rodzima została ewakuowana lub wywieziona, a Puszcza Piska wyludniała się całkowicie. Opustoszałe wioski okazały się cennym łupem i to co pozostało po uciekinierach szybko rozszabrowano. Bandy szabrowników grabiły wszystko: sprzęty domowe, meble,
a nawet rozbierały całe zagrody.
Opuszczone wioski mazurskie były traktowane jako składy materiałów budowlanych,
a pozyskany materiał wykorzystano do budowy nowych domów, pieców czy po prostu
do remontów. Wiele budynków podpalano dla odwrócenia uwagi i zatarcia śladów przestępstwa. W ten sposób z krajobrazu znikały nie tylko zagrody, ale całe wsie.
Murowane budynki przetrwały, ale i one zostały zlikwidowane – opuszczone i ograbione wioski decyzjami nowych władz zostały zlikwidowane i zrównane z ziemią. Tak z południowej części Puszczy Piskiej zginęły osady: Sowiróg (Loterswalde), Przerośl (Walddorf), Lipa Tylnia
(Hinter Oppendorf), Lipa Przednia (Vorder Oppendorf), Wądołek (Wondollen); Piskorzewo (Königsdorf), Szast (Schast), Nowydział (Nowidzial, Schastenbruch), Nowy Wądołek (Henriettental), Paski Małe (Klein Paasken), Paski Wielkie (Groß Pasken), Pogobie Przednie (Vorderpogauen), Wolisko (Reihershorst), Dłutowo (Fischborn), Zimna (Kaltenfluß), Dziadowo (Wrobeln, Königstal), Szparki (Sparken), Niedzwiedzie (Reinersdorf),
Wilki (Wilken).
To, co ukryte w puszczy przetrwało po zagubionych wioskach, z reguły z dala od ludzkich siedzib i uczęszczanych szlaków, jest powoli przez puszczę wchłaniane. Fundamenty domów porastają dywany mchów, krzaki zarastają zapadnięte piwnice, drzewa maskują cmentarze
i miejsca pochówków. Od 2009 roku realizowany jest autorski projekt gospodarza Oberży Krzysztofa Worobca oraz Stowarzyszenia Sadyba mający na celu uczytelnienie pozostałości tych „zagubionych wiosek”, które po 1945 roku zostały rozszabrowane i rozebrane.
Ten wieloletni projekt jest realizowany wspólnie z Fundacją Borussia z Olsztyna,
Narodowym Instytutem Dziedzictwa z Warszawy oraz Nadleśnictwem Pisz.
W ramach projektu zorganizowane były już 3 obozy wakacyjne, podczas których wolontariusze z Polski, Rosji, Niemiec oraz Włoch i Austrii porządkowali pozostałości po nieistniejących wsiach, zwłaszcza ich cmentarze. W ramach projektu ustawiane są tablice informujące,
a planowane jest wytyczenie i oznakowanie atrakcyjnego szlaku turystycznego oraz folderu, mapy turystycznej i publikacji książkowej. Ale już teraz warto wybrać się na trasę owych „zagubionych wiosek” w czym na pewno pomogą Wam gospodarze Oberży...
Oberża Pod Psem
Danuta i Krzysztof Worobiec
Kadzidłowo 1, 12-210 Ruciane-Nida
Zdjęcia:
Beata Dal,
Rafał Lewandowski